سلوکئن دوران

جی گیلان اوضاع سلوکیان دوره مئن اطلاع زیادی ننا. ولی تاریخی شواهد نیشان دهه بعد اسکند موردن ، آماردان اسکنذ کارگزارانه که قبلنان اوشانه امرا پیمان صلح دوسته بود جی ا سرزمین بیرونا گودد و خوشانه استقلاله بدست باردده . سلوکیان دوران مئن بقیه گیلان قومان هم مثل آماردان بصورت مستقل و نیمه مستقل به خوشان حیات ایدامه بداده.

اشکانئن دوران

گیلان تارئخ ا دوران مئن خیلی موبهم ایسه بخاطر نبود منبع و اطلاعات دقیق.متاسفانه به علت اختلاف شدید پارسیان با پارتبانساسانی دوره مئن آثار مادی و معنویه ا دوره دستخوش انتقام شدید قرار بیگیته و خیلی جی اوشان نابودا بو. پارتیان دوره مئن چند تا نبرد بین آمارد و اشکانی پادشاهان رخ بدا. موهمترین رخداد ا دوره لشکر کشی فرهاد اول به اماردان سرزمین بو که چندین بار رخ بدا.آماردان بعد سه سال نبرد بالاخره شکست بخوردده و تسلیم ببوستده. و ا شکست باعث ببوسته کم کم ا قوم از هم پاشیده به . و خو نام و جایگایه گیلان مئن جی دست بده و کم کم دیلمیان اوشانه جایه بیگیفتده. به نظر ایه بعد ا حوادث قسمتانی جی گیلان خاوری به ایسم اشکور (اشک ورد)به معنای قلعه یا اشک شهر معروفا بو. ضمنا جی ا دوره بو که گیل قوم از حالت جنگل نشینی و زندگی در جنگل در بامو و خو چیرگیا ثابت بوگود . هه دوره مئن بو که مسیحیت وارد گیلان ببو.

ساسانئن دوران

ا دوره مئن اردشیر بتانسته خاندان اشکانیه ابودا کنه البته اونه سپاه مئن از قوم گیل و دیلم هم ایسابود . اردشیر خیلی از حاکمان و فرمانروایان محلیه به زور شمشیر یا مطیع بوگود یا بوکوشت . حاکم گیلان و مازندرانه ره اهمیت قائل بو ا موضوع جی نامانی که همدیگره فادادی روشنا به هناویسی گیلان او دوران مئن در امان بمانسته.و خو ارامشه ا دوریه اشوب و قتل و غارت مئن حفظا گوده. جی موهمترین تحولات ا دوره مئن به قدرت رسئن قوم گیل و دیلم ا سرزمین مئن ایسه. ا دوره مئن ویشتر از قوم گیلک و دیلم یاد به و کمتر به قومان دیگر گیلانی صحبت به میان ایه. ا دوره مئن سراسر گیلان و اونه اطرافا دیلمان یا دیلمستان دخاندیدی . نبردهای زیادی بین دیلم و ساسانن رخ بدا. بنا به گفتیه خیلی از تاریخ نویسان گیل و دیلم به غیر از یکی دوبار که از ساسانن شکست خورده و اوشانه فرمانا قبول کونده بقیه مواد خوشانه استقلالا حفظا کونده ا دوران مئن مزدکیان زیادا بستده گیلانن عدهای مزدکی ببوستده و با خاندان ساسانی موخالفت بوگودده بالاخره جنگ شدیدی در گیره و لشکر خسرو انوشیروان گیلانا گیره و خو تقسیمات کشوری مئن جا دهه .بعدنان با روی کار امون گیلِگیلان شاه ( گیل غیر از اون که ایسمی ایسه ایته نژاد واسی گیلان مئن به معنی پادشاه هم ایسه) و اونه پسر و موردن یزد گرد سوم گیلان خو استقلالا به صورت کامل به دست اوره.

گیلان ایسلامی دوران

با حملیه عربان (تازیان) به ایران ، ساسانی شاهنشاهی جه همدیگه پاشیدا بوسته . ا مرحله مئن ایران و هتویی گیلان وارد ایته مرحلیه تازه ای جه تاریخ ببوسته . زماتی که عربان به ایران حمله بوگودده گیلان مئن خاندان گیلان شاه به فرمانروایی گیل گیلانشاه حکومت گودیدی.گیل گیلان شاه برای بیرونا گودن تازیان و دفاع جه کیشور با سپاهیان گیلی و دیلمی و تالشی و دیگر قومان که زیر فرمان اون بون به جنگ عربان بوشو.هانا واسی یزدگرد سومرویان و طبرستانا به اون واگذار بوگود و گیل گیلان شاها - فرشوادگر شاه - نام بنا. یزدگردسوم بعد شکست نهاوند نبرد جا تهیه سپاه واسی به دعوت گیل گیلان شاه اول قصد بوگود بایه طبرستان ولی بعدنان دوچار تردید و شک ببو ، و بوشو مرو.مسلمانان قادسیه ، جلولا ، حلوان و نهاوند مئن پیروزا بون و به فگر حمله به گیلان و دیلمان دکفتده ولی گیل گیلان شاه و قومان گیل و دیلم و تالش با شجاعت و دلاوری بی مانندی برابر اوشان بئساده و حتی جه کوهان سرازیرا بستده تا اوشانه جه کیشور بیرونا کوند(پیگولوسکایا و ..:1354 ،ص156-158). ا جنگانه مئن بو که دیلمان خو پایه جی خو مرزان بیرون بنا و وارد صحنه تاریخ ایران ببو . گیل گیلان شاه به ایته روایت سال 40 ق مئن بمرده و اونه زای ، دابویه خو پئر جایه بیگیفت .

گیلان کوهان

تالش کوهان ، دورفك ،سوماموس ، شاه‌معلم (شامولوم)، آسمانکوه، لاسه سر، تروشوم ، کله قندی ، لیلا کو

گیلان تمدنان

تالش تمدن

بر اساس باستان شناسان مطالعان ، بعضی جه اشیا پیدا ببوسته تالش مئن اوشانه تاریخ مربوط به به عصر برنز تا اخران هیزاره دوم قبل میلاد . ا اشیا شبیه آثاری ایسئده که آسیای صغیر و خانان قبل تاریخ لرستان مئن پیدا ببستئده (سرتیپ پور:1356)

باستان شناسان تالش نوقاط موختلف مئن مانند مریان ، شیرشیر و حسن زمینی مئن هم قبران زیادی پیدا گودده که مربوط به قبل تاریخ ایسه . روستای مریان غرب مئن که ایته جه موهمترین جیگان باستانیه گیلان ایسه تپه های سنگی ای وجود داره که اوشانه جیر دالان هایی چاگوده بود ا غاران دست ساز محل زیندگیه اینسانهای اولیه بون .

املش تمدن

نواحیه کوهستانی و کوهپایه ای گیلان بخش خاوری مئن ، آثار و اشیای ارزشمندی پیدا بو که جی نظر باستان شناسان اهمیت زیادی داریدی . چون خیلی جه ا اشیا مناطق کوهستانی املشا مئن پیدا بون جه اون به عنوان هونر و تمدن املش نام بریدی.

اونقدر تمدن ا منطقه بالا بو که بعضیا تمدن قبل تاریخ ایرانا تمدن املش دخانیدی .بر اساس یافته هان داخل قبران پیدا بوسته جی املش مئن دوتا چشم بنده برنزی کتیبه دار مربوط به زین و یراق اسب پیدا بو که روی ایته جه اوشان ایسمه شاه منوا (810 - 781 پ . م )و اویته رو ایسمه شاه آرگیشتی(781-760 پ.م)دو تا جه فرمانروایان معروف دولت اورارتو - با ایته نوع جه خط میخی حک ببوسته بو.

دیلمان تمدن

ا منطقه مئن هم آثار و اشیای فراوانی یافت ببو . مناطقی مانند قلعه کوتی ، حسنی محله ، خرم رود ، نوروز محله و لاسولکان که اشانه مئن کاووش و حفاری ببوسته و بتانستده چیزهای با ارزشی جه عصر برنز و آهن پیدا بوکوند.که اوشانه مئن ظرفان سوفالی ، مفرغی ، سلاحان آهنی ، ظرفان شیشه ای و زینتی اشیان دوبو.

مارلیک تمدن

مارلیک جام

چند دهه اخیر مئن مارلیک سر زبانان دکفت آثار زیادی جه مناطق جوبن ، کلورز ، شمام ، شهران ، حلیمه جان ، استلخ جان ، رستم آباد ، رحمت آباد و امارلو پیدا بو. که خیلی جه اوشان الان زینت دهندیه موزان ایسئده . مارلیک تپیه باستانی دریه گوهر رود مئن قرار داره . که تحقیقات زیادی اونه رو انجام بیگیفت و احتمل زیاد دهیدی که اویه ارامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادان بو که اخرایه هیزاریه دوم قبل میلاد او نواحی مئن سکونت دیشتیدی .

گیلان قومان

کاس قوم

ایته از معروفترین و قدیمی ترین اقوام که به عونوانه ساکینان گیلان معروفا بستده "قوم کاس" ایسه که جی دوتا تیریه کاس پی (کاسپی) و کاس سی (کاسی) دوروستا بوستده. اشان که قبله امون آرییائیان ایران فلات مئن ، جی آوازه و قودرت فراوانی برخوردار بون . نه فقط گیلان مئن ، بلکه اوتویی که نقشان قدیمی مشرقا مئن نشان دهه دریای کاسپین کنار ، جی محل برخورد دو تا روده کُر (کورا) و ارس تا جنوب و جنوب باختریه ا دریا زندگی گودیدی.

دانشمندانی مانند هنری فیلد ،ارنست هرتسفیلد و سر ارتور کیث بر ا باوریدی که کاسپیان هیزاریه چهارم و پنجم مئن قبل جی میلاد کیشاورز بون و کشاورزی دانشا دریا کناران کاسپین مئن و اطراف رودخانان سند ، جیحون ، سیحون ، دجله و فرات مونتشرا گودده.

قوم کاس نام ، هیتتا جی هخامنشی اسناد و کتیبه هان مئن نامو ، اما هرودوت ، تاریخ نویس باستان دوره فهرست مالیاتی ای که جی ایران تهیه بوگوده بو مئن ، ضمن شرح اوستان یازدهم ، جی کاسپیان هم نام ببرده. به نوشتیه هرودوت ، اوشان سالانه ۲۰۰ تالان(۲۶ یا ۲۷ کیلوگرم) نقره به هخامنشی دولت خراج فادادی.

هتویی بندان ۶۷ و ۶۸ کتاب هفتم تاریخ هیرودوت مئن، جی کاسیان به عونوان گروههان مسلحی که خشایارشا سپاه واسی جنگ با یونانئن مئن کومک بوگودده، یاد ببو . زمان یورش اسکندر به ایران مئن، کاسیان برابر یونانی و مقدونی سپاه موقاومت زیادی جی خودشان نیشان بداده و اسکندر نتانسته اوشانا سرکوبا کونه.

جیگانی که خوشانه ایسمه جی قوم کاس بیگیفتیدی: به جز دریای خزر که نقشه هان جهانی مئن به دریای کاسپین معروف ایسه ، قفقاز کوه (کوه کاس) و شهرهان قزوین (کاسپین) و کاشان خوشانه ایسمه جی نام قوم کاس بیگیفتده.

کادوس قوم

آمارد قوم

سکا قوم

دربیک قوم

«ویته بوبو گیلکی ویکیپدیا جی»